Komîsyona li meclisê hatiye avakirin bi firsendeke dîrokî ye û bang li civaka sivîl kir ku di pêvajoyê de bi roleke aktîf rabibe û got, “Li Tirkiyeyeke demokratîk lihevhatina civakî û aştî ancax bi civaka sivîl re dikare were avakirin.”
Hevserokê Giştî yê Partiya Wekhevî û Demokrasiyê ya Gelan (DEM Partî) Tûncer Bakirhan, di çarçoveya “Civînên Aştî û Civaka Demokratîk” de rêxistinên civakî yên sivîl li hev civand. Di çalakiya ku li Navenda Perwerde û Çandê ya Odeya Endezyarên Mekanîk (MMO) ya girêdayî Yekitiya Endezyar û Mîmarên Tirk (TMMOB) pêk hat de Bakirhan axivî û têkildarî pêvajoya ku didome axivî.
Bakirhan bal kişand ser civînên gel ên têkildarî pêvajoyê pêk anîne, diyar kir ku nêzî 2 hezar civîn li dar xistin û ji wan komînan dersên girîng derxistine. Bal kişand ku pêvajoya heyî ne tenê ji aliyê Kurdan ve yan jî tenê li ser pirsgirêka Kurd e ku çareserî û çare lê tên dîtin û wiha dewam kir: “Hûn mafdar in, li derve feraseteke cuda heye. Di raya giştî de nîqaşên din jî tên meşandin. Hin beşên medyayê serê ‘welat parçe dike’ digerînin; ji bo bi awayekî eşkere binixumîne li ajandayeke veşartî digerin. Ew hewl didin ku ji sê rûpelên nirxandinan ve du peyvan hilbijêrin. Vê yekê em gelekî matmayî hişt. Divê helwesta çapemeniya mûxalîf ne ev be. Pêwistî bi ravekirina helwesta çapemeniya dewletê nîne; ji xwe mîna ku tiştekî nû hatiye îcadkirin tevdigerin, mîna ku pêvajoyeke bi vî rengî cara yekê ye li cîhanê tê nîqaşkirin, şer bi xîret pêş dixin.
JI BO PÊVAJOYÊ ZIMANEKÎ GUNCAW NÎNE
Hê zimanên xwe neguherandiye, zimanekî ji bo Banga Aştî û Civaka Demokratîk guncaw e hînê nayê bikaranîn. Lê belê em hewl didin bi civak, gel û kedkaran re vê bi ser bixînin. Di 2 hezar hevdîtinan de em bi deh hezaran kesî re hatin cem hev. Hema hema her hevdîtineke me bi sedan û bi hezaran beşdaran re pêk hat. Heta niha em rastî pirsgirêk û daxwazên ku me şahidî jê re kirine hatin. Ji bo me ezmûn û xebateke girîng bû. Her wiha divê em li ser dema pêş biaxivin û nîqaş bikin.
CÎHAN DI REWŞEKE NÛ DE YE
Siyaseta cîhanê di nuqteyeke nû de ye. Hemû derdor vê benda nû diyar dikin. Li ser pergaleke nû nîqaşên cidî heye. Beriya niha ti carî ev sîstema emperyalîst a kapîtalîst ewçend nehatibû nîqaşkirin. Ew jî li fermaneke nû, li rêyeke nû digerin. Ew rê ne rêya karker, bindest û gelan e. Ev ne rêya ku em lê digerin e. Ya rast, em jî hewl didin di vê pêvajoyê de li rêyekê bigerin. Li hêlekê netewperestî, li hêlekê otorîterî û li hêlekê jî rikeberiya kapîtalîst heye; dema li aliyê din têkoşîna azadî, edalet û demokrasiyê heye ku karker, xizan û bindest ji bo vê têdikoşin. Helwesta me zelal e. Helwesta me têkoşîna demokrasî, azadî û edaletê ye. Divê em vê lêgerîna rêyekê rast pênase bikin. Serdema niha vê yekê ji me dixwaze.
Yên ruhê serdemê nexwînin tasfiye dibin. Aktorên derveyî dewletê yên mîna me an jî yên ku bi zext û zordariya dewletê re mijûl dibin, pêwîste vê serdemê bêhtir hesas bixwînin. Bihêle ez vê bi anekdotekê temam bikim: Li Srî Lankayê di navbera Tamîlan û hikûmeta Srî Lankayê de danûstandin berdewam in. Helbet li wir hovîtiyek heye. Fermandarekî ji Tamîlan ji hempîşeyê muzakereyê yê li ser maseyê re dibêje: ‘Gelo piştî ewçend hovîtî û zordariyê bi rastî jî pêwîstî bi maseyeke bi vî rengî hebû?’ Sermuzakerevanê li ser maseyê ev bersiv da: ‘Dîwarê Berlînê hilweşiya’ Pirsyar di destpêkê de fêm nake: ‘Çi eleqeya vê bi tiştekî re heye? Berlîna ku 12-13 hezar km dûr e, çi eleqeya xwe bi pêvajoya muzakereyê ya Tamîl û Srî Lankayê heye? Fermandar vê bersivê dide: ‘A ku hilweşiya ne Dîwarê Berlînê bû, serdemek bû’. Li Rojhilata Navîn jî serdemeke nû, pergaleke nû tê avakirin. Yên ku vê naxwînin û li dijî vê xwe bi xurtî bi rêxistin nakin, ew kes in ku wê winda bikin.
OCALAN RUHÊ SERDEMÊ DIXWÎNE
Birêz Ocalan kesayetek e ku ruhê serdemê dixwîne û li gorî vê yekê her tim vekirinên nû çêdike. Em hemû bi vê dizanin. Pêşbîniya wî ya derbeyê beriya derbeya 1980’î û vekişîna wî, fikrên wî yên li ser pêşketina têkoşîna çekdarî di salên 1990’î de derbasî zemîneke din bû û helwesta wî ya ku bi hemû geşedanên piştre re têkildar e, nemaze di vê serdema nû ya guhertin û veguhertinê de ku navenda wê Sûriye û Rojhilata Navîn e, xwendina wî ya serdemê nîşan dide. Divê qîmeteke mezin ji vê re bê dîtin. Em li rêyeke nû digerin. Em hemû bi hev re digerin. Ev ne tenê nirxandineke ku Tirkiyeyê vedibêje ye. Hemû tevgerên çep, sosyalîst, şoreşger demokrat ên li çar aliyê cîhanê li rê û rêbazekê digerin. Şer li her derê ye, pevçûn li her derê ye. Xizanî û neheqî li her derê heye. Nirxên demokratîk li ser kaxizê dimîne, ji nedîtî ve tê, di heman demê de komkujî, zilm, birçîbûn û kedxwarî ji nedîtî ve tê yan jî eger bê qebûlkirin, hêza kesî nîne ku xîtabî wan bike, weke ku hêzên emperyalîst ên kapîtalîst li gorî dilê xwe tevdigerin.
ROLA HAFIZAYA DAMEZRÎNER
Tiştekî ku Birêz Ocalan her tim dubare dikir hebû. Behsa têkiliyên Kurd û Tirk ên dîrokî dikir. Em jî hewl didin vê pêvajoyê di demên dawî de bi mînakên ji van referansên dîrokî vebêjin. Ji ber ku nirxandinên ji rabirdûyê, ji dîrokê û ji referansên dîrokî qut bûne, nîvco dimînin. Ne hewce ye ku mirov vegere demên berê, dema ku Tirk ketin Anatolyayê. Ez dixwazim te sedsalekê paşve bibim. Sedsal berê, tam li vir li Enqerê, li vî bajarê ku îro em vê civînê lê çêdikin, bi rastî jî gelek tişt hatibûn gotin. Di çarçoveyeke ku çareseriyê bibîne de derket holê. Gelek tişt hatin nîqaşkirin û gelek biryar hatin girtin. Sedsal berê li Tirkiyeyê paşerojek hebû ku maf û baweriyên ku îro pir cuda tên dîtin hatin naskirin, nîqaş kirin û biryarên der barê demokrasiya herêmî de hatin dayîn. Ne pir kevn e. Kurd û Tirk li wir wek hêmanên damezirîner hatine destnîşan kirin û ev pir hêja ye. Tirk, Kurd û gelek gel û baweriyan bi hev re têkoşiyan. Niha pêwîst e ev hafızaya damezrîner careke din bînin bîra xwe. Esas e ku mirov li ser bingeha vê hafızaya damezrîner tevbigere. Ev hafizeya damezrîner, di heman demê da dikare wekî ronahiyeka birqok ku ji bo dema pêş me rêberîya me dike bê nirxandin.
YÊN JI AŞTIYÊ ACIZ IN HENE
Aştî di warê olî de jî destûre. Ol li ser aştiyê hatiye avakirin. Yek ji peyvên ku herî zêde di olê de tê bikaranîn, dibe ku aştî be. Civakiye, raya giştî ye. Xwedîderketina li aştiyê ji aliyê Kurdan ve, yan jî ji aliyê ti komeke din a civakî ve nabe ku rewatir be. Ji aliyê aborî ve, aştî bi rastî jî razemeniya herî mezin e ku em dikarin ji bo ciwan û pêşeroja xwe bikin. Ji ber vê yekê em ê di vê pêvajoya aştiyê de israr bikin. Sedsal berê dema ku me behsa aştiyê dikir, di wê çarçoveyê de gelek tişt hatibûn nîqaşkirin û li hev kiribûn; mixabin hinek kesên ku ji dengê şer kêfxweş dibin hene. Bingehek heye ku aştî hinekan kêfxweş nake. Aştî çima mirovan bêhêvî dike? Mirov fêmkirina vê ferasete de zehmetî dikişîne.
Bifikirin, nêzîkatiyek heye ku nikare tehamula serbestberdana mirovên ku cezayên xwe kirine û ji bo xwendina gelek pirtûkan an jî dansê çend salên din di zindanê de derbas kirine. Dîtina vê ya ji komên ku em ê weke mûxalefetê pênase bikin, tiştek ecêb e. Hema bêje pêşbirkek heye ku zimanê Kurdî tê bêrûmetkirin.
GER 3 ROJAN GIRTÎ BIMÎNIN DÊ BIBIN ÎTÎRAFKAR
Rasterast nabêjin ‘Bila tabûtên ciwanan werin’ lê çima dipirsin bê ka çima mirovên ku ev 33 sal in di girtîgehê de ne serbest têne berdan? Hadê, vê sîstema neheq û hiqûqî ev ceza daye. 33 sal ne demeke biçûk e. Yên ku di nava 3 mehan de tarumar bûne vê dibêjin. Yên ku wê 3 rojan li hundir bimana, wê bigirîn û bigota ‘min rizgar bike’; dibêjin çima mirovên ku 33 salan girtî mane tên berdan?
DIJBERIYA AŞTIYÊ TIŞTEK ŞERM E
Bi rastî jî fêhmkirina hinek mirovan zehmet e. Eger hûn bipirsin tişta herî şermê ya li cîhanê çi ye, ez ê bêjim dijberiya aştiyê ye. Ji dijderketina li aştiyê şermtir tiştekî din dikare bê kirin? Min qala medya desthilatdariyê jî kir; Jixwe tiştekî nû vedibêjin û em hewl didin fêm bikin bê ka ew çi ragihînin. Heman ziman, qet guhartin nîne, hewldan nîne. Xuya ye têgîneke welê heye ku aştî tenê ji bo Kurdan tiştek fikarê ye Li derve kesekî din nîne, kes lê nafikire. Ez naxwazim bêedalet bim; Hevalên wekî te li derveyî vê qehweyê ne. Her wiha li ser ekranan jî şer geş dikin. Li Sweîda ya Sûriyeyê tiştek diqewime; Oh, geşedanên li vir dikarîbûn derfetê bidin ku Kurd mafê xwe bi dest bixin. Ya her tişt li ser Kurdan e. Em li welatekî xerîb dijîn ku maf û statûya ku Kurd bi dest bixin di vegotinê de serdest be.
TIRKIYEYEKE AŞTÎXWAZ
Em dibêjin aştî, ew dibêjin ‘Tirkiyeya bêteror’. Ya ku me kir, di nêzî 2 hezar hevdîtinan de bi giranî dihat rexnekirin. ‘Aştî an Tirkiyeya bêteror?’. Ma herdu heman tişt in? Welatî ferqeke girîng di navbera her duyan de dibînin. Em dibêjin, ‘Em Tirkiyeyekê di nava aştiyê de ava bikin’. Werin em wan nêzîkatiyên têkildarî terorê bidin aliyekî. Daxwaza mafên ziman daxwaza demokrasiyê ye; daxwaza welatiyên wekhev li ser zemîneke demokratîk kir û anî ziman ku divê Elewî welatiyên wekhev bin ti eleqeya xwe bi terorê re nîne û ne jî terorîst in.
EM BI FIRSENDEKÊ RE RÛ BI RÛ NE
Mijareke girîng komîsyona hatiye avakirin e. Em ê vê jî nîqaş bikin. Ev komîsyon bi firsendeke dîrokî re rû bi rû ye. Divê erka vê komîsyonê pêçandina birînên berê be. Divê baweriya îro ava bike. Her wiha ji bo pêşerojê divê vîzyoneke hevpar diyar bike. Eger komîsyon bi ser bikeve wê 86 mîlyon bi ser bikeve, wê demokrasî bi ser bikeve. Hevalên me yên li wê derê wê nêzîkatiyeke ku bi temamî li gorî vê pênaseyê be, qebûl bikin. Aştî ne tenê daxwazeke exlaqî ye, daxwazeke aborî ye ku pêwîstiya me hemûyan bi qasî nan û avê heye. Serokkomar herî dawî got, yek ji sedemên birçîbûn û xizaniya li Tirkiyeyê ev e. Budçeya ku 40 salên dawî ji bo şer, pevçûn û çekan hatiye veqetandin e. Em texmîn dikin ku bi qasî 3-4 trîlyon dolar e. Ew pereyekî pir mezin e. Tevî ku hatineya neteweyî ya salane ya Tirkiyeyê 1 trîlyon dolar e, ji bo vî şerî 4 trîlyon dolar hatiye xerckirin. Divê dahata neteweyî ya Tirkiyeyê bi awayekî adilane û demokratîk were birêvebirin da ku Tirkiye ji hêla aborî ve ji Ewropayê baştir bibe. Mirov ji ber vî şer û pevçûnê nikarin dawî li hev bînin. Xizaniyeke giran heye. Deyndar hene û bi milyonan kes hene ku hewl didin mutbexa malbata xwe bi kartên krediyê birêve bibin. Li welatekî ji 86 mîlyonî, 30 mîlyon dosyayên bicihanînê hene.
DIKARIN PIŞTGIRIYÊ BIDIN
Li vir gelek sazî hene û em gelekî girîngiyê didin wan. Eger civaka sivîl nebe, aştî nîvco dimîne. Em ji bo ku civaka sivîl neyê cihêkirin çi ji destê me tê em dikin. Ev mijar ne tenê tiştekî wiha ye ku dikare bi komîteyeke li Parlamentoyê were sînordarkirin. Pirsgirêk ne tenê demokratîkbûyîna pirsgirêka Kurd e, di heman demê de demokratîkbûyîna Tirkiyeyê ye. Di aboriyê de li ser edaletê ye. Ji partiyên ku tenê serokên partiyan lê diaxivin 3 heta 5 wekîl lê ne, aştî nayê avakirin.
ROLA CIVAKA SIVÎL
Civaka Sivîl divê ne temaşeker be, lê yek ji pêşeng û mîmaran be. Em hewl didin vê bikin. Ev pirsgirêka Aştî û Civaka Demokratîk wê li ser milê me bilind bibe. Naxwe Kurd wê bi sîstemê re rû bi rû bimînin. Berpirsyariyên we yên mezin hene. Em hin tiştan dikin. Qanûnek bi navê TMK heye. Mînak, li vir nêzî 30-40 pêkhateyên nêzîk hene. Baş e, ev dikare têkildarî TMK’ê lêkolînekê bike û dikare hinek zextan biafirîne. Bi gotineke din, em di mijara têkildarî Tirkiyeyê de li hev bişêwrin.
TMK BÛYE BELA SERÊ HER KESÎ
TMK serê her kesî diêşe. Heta di mijarên sade yên wek tweetek hatiye şandin an jî telefona sîyasetmedarekî ku di lîsteya te ya têkilîyê da ye, mirov dikarin bên girtin. Em bang li civaka sivîl dikin ku di vê mijarê de bi roleke çalak rabibin. Eger civaka sivîl bêdeng bimîne, wê aştî pêk neyê. Konsensûsa civakî û aştiya li Tirkiyeyeke demokratîk ancax bi rêya civaka sivîl dikare pêk were.
